Reguła i wyjątek – prawo
Można mówić o regule niezbywalności udziału w spółce osobowej. Ze względu na więź personalną między wspólnikami, która jest jednym z zasadniczych elementów prawnej konstrukcji spółki osobowej (wskazuje na to już sama nazwa), zmiany składu personalnego tejże spółki są jedynie wyjątkiem od reguły.
Wobec tego, ogół praw i obowiązków każdego wspólnika (poza akcjonariuszami w spółce komandytowo-akcyjnej) nie może być w zasadzie zbywany, nie może być również obciążony. Stąd też nie jest możliwe jego zajęcie w postępowaniu egzekucyjnym ani zbycie w toku postępowania upadłościowego. Jednakże ów ogół praw i obowiązków wchodzi do masy upadłości upadłego wspólnika. Jeśli następnie zajdzie rozwiązanie spółki osobowej, likwidacja udział zajdzie poprzez wypłacenie wartości udziału kapitałowego.
Jeśli w danej spółce udziały wspólnika nie są zbywalne, nie wyklucza to zmian podmiotowych. Mogą one zajść poprzez przystąpienie do spółki nowych osób i występowanie zeń dotychczasowych wspólników, ze względu na dziedziczenie udziału oraz z powodu łączenia, przekształcania lub podziału osoby prawnej (np. spółki akcyjnej), która jest wspólnikiem danej spółki osobowej.
Lex contractus
Dla dopuszczalności rozporządzenia udziałem w spółce osobowej niezbędne jest zawarcie odpowiedniego postanowienia w umowie spółki. Jeżeli umowa nie mówi nic więcej, do skuteczności rozporządzenia niezbędna jest również ujęta na piśmie zgoda wszystkich pozostałych wspólników (wspólników, którzy nie biorą udziału w rozporządzeniu). Zgoda może być udzielona już po zawarciu umowy zbycia.
Umowa powołująca spółkę może również nie zawierać wymogu zgody wszystkich wspólników na rozporządzenie, dopuszczając zgodę większości, zgodę tylko tych wspólników, którzy biorą udział w rozporządzeniu lub odwołanie się do zgody osoby trzeciej. O ile umowa nie zawiera innych postanowień, sam wpis nowego członka spółki do rejestru sądowego ma charakter jedynie deklaratoryjny, stąd jeśli czynność rozporządzenia udziałami okaże się nieważna bądź bezskuteczna, to osoba wpisana do rejestru nie stanie się wspólnikiem. Wspólnikiem pozostaje ten, kto nieważnie zbył udziały.
